Στη Σωφρονιστική Αποικία

Ένα βιβλίο που μέχρι την πρόσφατη επανέκδοσή του από τις Εκδόσεις Κίχλη, κακώς δεν είχε γίνει τόσο γνωστό, είναι το «Στη σωφρονιστική Αποικία», του Φραντς Κάφκα. Σύντομο, μόλις 90 σελίδες (και μαζί με το πλούσιο επίμετρο 170) και μάλιστα σε έκδοση ‘’τσέπης’’, δίνει μια σαφέστερη εικόνα για τις θέσεις του Κάφκα για τη δικαιοσύνη και την ηθική. Ίσως γι’ αυτό και ο ίδιος ο συγγραφέας να θέλησε να διαβάσει αυτό το έργο του δημόσια εκτός Πράγας και όχι κάποιο άλλο.

            Με αφόρμηση τις πραγματικές σωφρονιστικές αποικίες των μεγάλων δυνάμεων της εποχής του (πιθανώς τη γαλλική σωφρονιστική αποικία της Νέας Καληδονίας), ο Κάφκα αφηγείται την ιστορία μια εκτέλεσης που λαμβάνει χώρα σε κάποια αποικία της Ανατολής. Μόνοι χαρακτήρες του έργου (απουσιάζουν τα ονόματα), ο απαθής ‘’κατάδικος’’, ο ‘’στρατιώτης’’ που κρατά την αλυσίδα του κατάδικου και οι δύο βασικότεροι χαρακτήρες:  ο ‘’ταξιδιώτης’’, εντεταλμένος από τον νέο διοικητή της αποικίας να παρατηρήσει τις ακολουθούμενες πρακτικές, με σκοπό να εκδώσει αναφορά περί του δίκαιου ή μη χαρακτήρα αυτών (ο εντεταλμένος παρατηρητής είναι επίσης πραγματικό γεγονός – βλ. επίμετρο) και ο ‘’αξιωματικός’’ – εκτελεστής, μέσω ενός μηχανήματος που λατρεύει. Ιδιαιτερότητα του μηχανήματος είναι ότι εκτελεί τους καταδίκους, εγγράφοντας με τις ακίδες του το παράπτωμά τους επί του σώματός τους, θυμίζοντας το μεταγενέστερο ‘’Επιτήρηση και Τιμωρία’’ του Φουκώ. Σε αντίθεση με τη ‘’Δίκη’’, το παράπτωμα είναι γνωστό και μοχλός για την πλοκή είναι η εκτέλεση και η αταίριαστη σχέση των δύο φαινομενικά αντίθετων πρωταγωνιστών, του ‘’αξιωματικού’’ και του ‘’ταξιδιώτη’’.

            Εφόσον αγαπά κανείς τον Κάφκα, αποκλείεται να απογοητευθεί από αυτό το βιβλίο. Το κείμενο είναι και εδώ χειμαρρώδες, δομημένο χωρίς κεφάλαια. Το καφκικό παράλογο είναι και εδώ παρόν, αλλά αυτή τη φορά όχι μέσα από τα μάτια του θύματος, αλλά κυρίως μέσω των συναισθημάτων που προξενεί κατά την ανάγνωση, καθώς ξαφνικά συνειδητοποιείς ότι διαβάζεις περιγραφές τρομακτικών εικόνων, εν απουσία οποιουδήποτε συναισθήματος. Όπως διαβάζουμε στο επίμετρο, «η εκτέλεση φαντάζει παρεμπίπτουσα».

            Αξίζει όμως να το διαβάσει κανείς, γιατί σε μια ιστορία που πρόσωπο του κακού θα ‘’έπρεπε’’ να είναι ο παρανοϊκός ‘’αξιωματικός’’, ο Κάφκα καταφέρνει να τονίσει το κακό που ελλοχεύει στην απάθεια του αδρανούς παρατηρητή – ταξιδιώτη και δίπλα του ο ‘’αξιωματικός’’ να φαίνεται απλή καρικατούρα. Χαρακτηριστικά, μπροστά στην εκτέλεση ο ‘’ταξιδιώτης’’ δεν πράττει, αλλά μένει ανέκφραστος και ακόμα και όταν μιλά δεν υπερασπίζεται το ανήθικο αυτής, αλλά τη γνωστή μέχρι σήμερα αξίωση σε μια δίκαιη δίκη, σαν να θεωρεί αναπόφευκτη τη φανερά άδικη εκτέλεση. Αυτό το υποθάλπουν κακό στο χαρακτήρα του ‘’ταξιδιώτη’’, θυμίζει τον πλοίαρχο Ντηλέηνο στο Μπενίτο Σερένο του Μέλβιλ. Κοινός τόπος αυτών των δύο χαρακτήρων διαφορετικών έργων και συγγραφέων, το κακό ως απάθεια μπροστά στο άδικο, το προσωπείο ανθρωπισμού και τελικώς η διαιώνιση του κακού, με άλλες σημαίες (εδώ με τη σημαία του θετού δικαίου).

            Τελικώς, η θέση του Κάφκα για τη δικαιοσύνη ολοκληρώνεται, αν αντιπαραβάλουμε το έργο του αυτό με τη ‘’Δίκη’’ (όπως και τον ‘’αξιωματικό’’ με τον ταξιδιώτη) και έτσι δούμε τις δύο όψεις της ποινικής δικαιοσύνης να έχουν ακριβώς το ίδιο παράλογο και απάνθρωπο πρόσωπο.

                                                                                                              Κ